یکی از مهارت‌های مهم ارتباطی و اجتماعی ما انسان‌‌ها، جراتمندی است. کارکرد این مهارت این جاست که در عین حال که روابط صمیمانه و احترام‌آمیز خود را با دیگران حفظ می‌کنیم، اما خواسته‌ها و نیازهای خود را نیز نادیده نمی‌گیریم. ما با جراتمندی به راحتی و بدون اینکه سبب رنجش و ناراحتی دیگران شویم، تمایلات و مطالبات خود را نیز مطرح می‌کنیم و در واقع با وجود این مهارت است که توانایی نه گفتن و قاطعیت داشتن در تعاملات نیز تقویت می‌شود. اگر کنشگری در ارتباطات متقابل را همچون یک پیوستار در نظر بگیریم، در یک سوی این طیف رفتار منفعلانه و در سوی دیگر آن رفتار پرخاشگرایانه وجود دارد. واضح است که هر دوی این سبک‌های ارتباطی نادرست و بدون بازده و بی‌نتیجه است و آنچه که در میانه‌ی این پیوستار قرار می‌گیرد و سبب می‌شود که افراد اهداف و مقاصد شخصی خود را بدون ضایع کردن حقوق دیگران بیان کنند، جراتمندی است.
جراتمندی یعنی مطالبه‌ی خواسته‌ها و حقوق فردی خود و ابراز صادقانه‌ی احساسات، نگرش‌ها و نظرات بدون احساس نگرانی و اضطراب. آنچه که در خصوص بحث جراتمندی مهم است در نظر گرفتن این نکته است که تعریف جراتمندی زمانی کامل می‌شود که ما در راستای ابراز خواسته‌های خود، افکار و عقاید و دیدگاه‌های دیگران را نیز به رسمیت بشناسیم و به آن‌ها احترام بگذاریم. در واقع فرد جراتمند در روابط، فردی است که هم حقوق و مطالبات خود را به رسمیت می‌شناسد و هم خواسته‌ها و حقوق دیگران را.
_ نظرات و عقاید خود را صریحاً ابراز می‌کنند.
_تقاضای غیرمنطقی و آسیب‌زننده‌ی دیگران را به راحتی و بدون اضطراب رد می‌کنند.
_ از توانایی “نه گفتن” قاطعانه در صورت الزام برخوردار هستند.
_ عواقب و نتایج مسئولیت‌ها و اعمال خود را می‌پذیرند.
_ با دیگران روابطی سالم و صمیمانه برقرار می‌کنند و همواره شنوا و پذیرا هستند.
_افکار، احساسات و نظرات خود و دیگران را به راحتی می‌پذیرند و آن‌ها را به رسمیت می‌شناسند.
_ از عزت نفس و خودپنداره‌ی مثبتی برخوردار هستند.
_ به راحتی آغازکننده و پایان دهنده‌ی تعاملات اجتماعی هستند و خود را در چارچوب روابطی آسیب‌زا قرار نمی‌دهند.
_ کاستی‌ها و نقایص خود را می‌پذیرند و نسبت به آن‌ها آگاهی دارند.
_ ویژگی‌های رفتاری‌ای همچون تفاوت با دیگران، درخواست تغییر رفتار از دیگران، مقاومت در برابر تحمیل ارزش‌های دیگران و اجتناب از آسیب رساندن به احساسات دیگران در این افراد دیده می‌شود.
_در هنگام صحبت کردن تماس چشمی کافی با مخاطب خود برقرار می‌کنند و تن صدای محکم و استواری دارند.
ناتوانی در جراتمندی منجر به بروز رفتارها و عکس‌العمل‌های متفاوتی می‌شود که به ساختار شخصیتی و سابقه‌ی تجربیات و یادگیری‌های هر فرد بستگی دارد. ممکن است در فردی این ناتوانی در ابراز صریح عقاید، به شکل رفتارهای منفعلانه همچون کم‌رویی، گوشه‌گیری و تن دادن به خواسته‌های نامعقول دیگران خود را نشان دهد و در فردی دیگر به شکل پرخاشگری ابراز شود.
فرد منفعل همواره توجه خود را معطوف به نظرات و نیازهای دیگران می‌کند و نظرات شخصی و خواسته‌های خود را نادیده گرفته و یا سرکوب می‌کند. این افراد معمولا آرام، مهربان و متواضع به نظر می‌رسند، اما در درون بی‌قراری و کلافگی دائمی را تجربه می‌کنند. آن‌ها از بیان روشن مقاصد خود اجتناب می‌کنند، چرا که هراسانند به این ترتیب مود قضاوت دیگران قرار بگیرند و یا ناراحت شوند و بنابراین دوستی‌ها و روابطشان به خطر بیوفتد.
در سوی دیگر طیف سبک‌های رفتاری، سبک رفتاری پرخاشگرایانه قرار می‌گیرد. این افراد به دلیل ناتوانی در ابراز سالم نیازهای خود، به شکلی تهاجمی برخورد می‌کنند. آن‌ها حقوق دیگران را به رسمیت نمی‌شناسند و سعی بر تحمیل نظرات و خواسته‌های خود بر دیگران دارند. اگرچه که ممکن است در نگاه اول مشهود نباشد، اما این افراد از اعتماد بنفس و عزت نفس پایینی برخوردار هستند و چون قادر نیستند گفتگوی سالمی را با دیگران برقرار کنند، به نزاع کلامی و رفتاری روی می‌آورند. ویژگی‌های رفتاری آن‌ها شامل سرزنش و تحقیر کردن طرف مقابل، پریدن وسط صحبت‌های مخاطب و بلند صحبت کردن، کنایه و اتهام زدن، خیره شدن در چشمان مخاطب و … می‌باشد.
برای قدم گذاشتن در مسیر جراتمندی بیشتر در روابط متقابل، لازم است که شما خطوط قرمز و حد و مرزهای خود را مشخص کنید و به شناخت کاملی از خود دست یافته باشید. بدانید که چه مسائلی ممکن است برای شما ناراحت کننده و سبب رنجش‌تان شود و یا تصور می‌کنید که با روبرو شدن با آن‌ها حریمتان زیر سوال می‌رود. زمانی که به شناخت کامل‌تری از خود و دیدگاه‌هایتان دست می‌یابید، ابراز روشن‌تر عقاید و خواسته‌هایتان نیز ساده‌تر می‌شود و مهارت جراتمندی در رفتار شما بروز می‌یابد.
در بیان واضح احساسات و عقاید خود، بهتر است که ابتدا با طرف مقابل خود همدلی کنید. به او بگویید که او را درک می‌کنید و متوجه نیات مشفقانه و دلسوزانه او هستید. با اینحال ترجیح می‌دهید که مسیر دیگری را انتخاب کنید، چرا که در حال حاضر پذیرش صحبت‌ها و راهکارهای او را برای خود راهگشا و منطقی نمی‌بینید.
افراد جراتمند از اعتمادبنفس و عزت‌نفس بالایی برخوردار هستند. آن‌ها خودپنداره‌ی مثبتی را در خود شکل داده‌اند و با اتکا بر این تصویر روشن و مثبتی که از خود در ذهنشان شکل ساخته‌اند، راحتی و روانی بیشتری را در ارتباطاتشان تجربه می‌کنند. همچنین این افراد از درستی دیدگاه‌ها و تصمیم‌های خود نیز آگاه هستند و بر آن‌ها پافشاری و تایید می‌ورزند. اگرچه که به طور منطقی و هوشمندانه تفکرات و دیدگاه‌های دیگران را نیز در نظر گرفته و تحلیل می‌کنند، با این حال از مقاصد و اندیشه‌های به حق خود کوتاه نمی‌آیند.
آنچه که آسیب زیادی را به تعاملات و روابط ما با دیگران وارد می‌کند، استفاده از سبک ارتباطی پرخاشگرایانه و یا منفعلانه است. در راهبرد ارتباط منفعلانه ما از خواسته‌های منطقی خود به نفع دیگران کوتاه می‌آییم. در سبک پرخاشگرایانه حقوق دیگران را به رسمیت نمی‌شناسیم و خواسته‌ها و تمایلات منطقی آن‌ها را در نظر نمی‌گیریم و به آن تعرض می‌کنیم. طبیعی است که هر دوی این راهبردهای ارتباطی زیان‌بار است و بهره‌وری کافی را به همراه نمی‌آورد. آنچه که ایده‌ال است بهره‌مندی از رفتارهای جرات‌ورزانه است تا مقاصد و حقوق دو طرف ارتباط حفظ شود.
زمانی که درخواست‌های طرف مقابل با خواسته‌ها و انگیزه‌های ما منافات دارند، سبب از بین رفتن نیروی روانی و مادی و جسمی می‌شوند، مخالف اصول و باورهای ما در زندگی هستند و … بهتر است از تکنیک نه گفتن قاطعانه که خود یکی از روش‌های ابراز جراتمندی است، استفاده کنیم.
