رزرو مشاوره: 22861404-021
رزرو مشاوره: 22861404-021
زمانیکه دانش‌آموزان پایه نهم به انتخاب رشته نزدیک می‌شوند، معمولاً تمام نگاه‌ها به رشته‌های نظری دوخته می‌شود؛ تجربی، ریاضی، انسانی. در این میان، مسیر دیگری هم وجود دارد که گاهی نادیده گرفته می‌شود: هنرستان. بسیاری هنوز هنرستان را انتخابی دست‌دوم می‌دانند، مخصوص کسانی که نتوانسته‌اند در رشته‌های نظری ادامه دهند. اما آیا این تصور، درست است؟ در دنیایی که مهارت و تخصص کاربردی بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده، هنرستان می‌تواند به نقطه آغاز یک مسیر روشن و حرفه‌ای تبدیل شود.
در این مقاله، به‌دور از کلیشه‌های رایج، نگاهی عمیق‌تر به مباحثی همچون چیستی هنرستان، تفاوت آن با دبیرستان نظری، رشته‌های موجود، آینده تحصیلی و شغلی هنرجویان و مزایا و معایب هنرستان خواهیم داشت.
در نظام آموزشی ایران، پس از پایان دوره متوسطه اول (پایه نهم)، دانش‌آموزان وارد مرحله انتخاب مسیر تحصیلی در دوره دوم متوسطه می‌شوند. یکی از این مسیرها، ورود به هنرستان است؛ هنرستان‌ها مدارسی هستند که در آن دانش‌آموزان، علاوه بر دروس نظری و عمومی، به‌صورت تخصصی در یک رشته فنی یا هنری آموزش می‌بینند. آموزش در هنرستان با تمرکز بر مهارت‌آموزی انجام می‌شود و هنرجویان بخشی از زمان خود را در کارگاه‌ها و محیط‌های عملی سپری می‌کنند. برخلاف باور عمومی، تحصیل در هنرستان لزوماً به معنای انصراف از ادامه تحصیل نیست؛ بلکه هنرجویان می‌توانند پس از پایان دوره متوسطه، وارد آموزشکده‌های فنی، دانشگاه‌های علمی‌کاربردی شوند یا حتی در کنکور کارشناسی شرکت کنند. به‌طور کلی، هدف اصلی هنرستان‌ها، تربیت نیروهای ماهر و متخصص در حوزه‌های فنی و حرفه‌ای است؛ جایی که آموزش نظری در کنار آموزش عملی قرار می‌گیرد و دانش‌آموزان را برای ورود سریعتر به بازار کار یا ادامه تحصیل در رشته‌های تخصصی آماده می‌سازد.
تفاوت میان هنرستان و دبیرستان‌های نظری، در واقع در نوع آموزش و هدف‌گذاری این دو مسیر تحصیلی نهفته است. در دبیرستان‌های نظری، تمرکز اصلی بر دروس تئوری و آماده‌سازی دانش‌آموزان برای شرکت در کنکور سراسری و ورود به دانشگاه‌های آکادمیک است. اما در هنرستان، آموزش‌ها ماهیتی مهارتی و کاربردی دارند؛ به‌گونه‌ای که بخشی از زمان تحصیل به آموزش‌های عملی در کارگاه‌ها و فضاهای تخصصی اختصاص می‌یابد. هنرجویان هنرستان، ضمن فراگیری دروس عمومی، با یک حرفه یا مهارت فنی نیز به‌صورت مستقیم آشنا می‌شوند و آمادگی ورود به بازار کار را پیدا می‌کنند. بنابراین، انتخاب میان هنرستان و دبیرستان صرفاً به سطح تحصیلی وابسته نیست، بلکه باید بر پایه علاقه، توانمندی‌ها و اهداف آینده‌ی هر دانش‌آموز صورت گیرد از این رو برای خانواده‌هایی که به آینده شغلی فرزندشان فکر می‌کنند و برای دانش‌آموزانی که به یادگیری‌های کاربردی علاقه دارند، این تفاوت می‌تواند نقطه تصمیم‌گیری مهمی باشد.
در نظام آموزشی ایران، هنرستان‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و هنرستان‌های کاردانش. هر کدام از این دو دسته ویژگی‌ها و اهداف خاص خود را دارند که باعث تفاوت‌های اساسی در نوع آموزش و برنامه‌های آموزشی آن‌ها می‌شود.
هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای به تربیت نیروی متخصص و فنی در رشته‌های مختلف می‌پردازند. در این هنرستان‌ها، دروس تئوری و عملی به صورت ترکیبی آموزش داده می‌شود. برخی از دروس، مانند فیزیک و ریاضی، به صورت تئوری تدریس شده و برخی دیگر به صورت عملی در کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها انجام می‌شوند. این هنرستان‌ها برای دانش‌آموزانی که قصد دارند پس از فارغ‌التحصیلی به تحصیلات دانشگاهی ادامه دهند و به مشاغل تخصصی وارد شوند، مناسب هستند.
رشته‌های هنرستان‌های فنیوحرفهای به چهار شاخه‌ی اصلی تقسیم می‌شوند: صنعت، هنر، خدمات و کشاورزی. هر یک از این شاخه‌ها شامل زیرشاخه‌های متنوعی هستند که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.
شاخه‌ی صنعت در هنرستان‌های فنیوحرفهای مجموعه‌ای از رشته‌های مهارتی و فنی است که دانش‌آموزان را برای ورود به بازار کار در حوزه‌های مهندسی و تولید آماده می‌کند. این شاخه شامل رشته‌هایی نظیر مکانیک خودرو، ماشین‌ابزار، مکاترونیک، ساختمان، نقشه‌برداری، معدن، تأسیسات، مکانیک موتورهای دریایی، شبکه و نرم‌افزار رایانه، الکترونیک و الکتروتکنیک، الکترونیک و مخابرات دریایی، متالوژی، چاپ، صنایع فلز، سرامیک، صنایع شیمیایی، نساجی و صنایع چوب می‌باشد.
شاخه‌ی هنر یکی از پرتقاضاترین شاخه‌هاست که ترکیبی از خلاقیت و فن‌آوری را به دانش‌آموزان ارائه می‌دهد و به ویژه میان بانوان محبوبیت دارد. در این شاخه رشته‌هایی مانند موسیقی (ساز ایرانی و جهانی)، نقشه‌کشی معماری، معماری داخلی، گرافیک، پویانمایی، فتوگرافیک، نقاشی، نمایش، تولید برنامه‌های تلویزیونی و سینما، صنایع‌دستی و طراحی دوخت آموزش داده می‌شود.
شاخه‌ی خدمات به پرورش مهارت‌های مدیریتی، اجتماعی و روزمره می‌پردازد و دانش‌آموزان را برای فعالیت در بخش‌های متنوع خدماتی آماده می‌سازد. رشته‌های این شاخه شامل مدیریت خانواده، ناوبری، حمل‌ونقل عمومی، حسابداری، کودکیاری (تربیت کودک) و تربیت‌بدنی است.
شاخه‌ی کشاورزی دانش‌آموزان را با روش‌های علمی تولید و فرآوری محصولات کشاورزی آشنا می‌کند و شامل رشته‌هایی مانند امور باغبانی، زراعت، دام‌پروری، صنایع غذایی و ماشین‌های کشاورزی می‌باشد.
هنرستان‌های کاردانش بیشتر به آموزش مهارت‌های عملی و کارگاهی متمرکز هستند. این هنرستان‌ها برای دانش‌آموزانی که به دنبال یادگیری سریعتر و عملی‌تر مهارت‌های شغلی هستند، طراحی شده‌اند. در این هنرستان‌ها، دانش‌آموزان وقت بیشتری را در کارگاه‌ها و محیط‌های عملی سپری می‌کنند و تمرکز اصلی بر روی یادگیری مهارت‌های خاص شغلی است که می‌توانند آن‌ها را به راحتی وارد بازار کار کنند. دروس تئوری در این مدارس نسبت به دروس عملی کم‌تر است.
رشته‌های کاردانش با هدف تجهیز دانش‌آموزان به مهارت‌های عملی و تخصصی طراحی شده‌اند تا آن‌ها را مستقیماً برای ورود به بازار کار یا ادامه تحصیل در شاخه‌های فنی و حرفه‌ای آماده سازند. این رشته‌ها در ۳ زیرگروه هنر، صنعت، خدمات و کشاورزی طبقه بندی شده‌اند:
در این شاخه، هنرجویان مهارت‌های فنی ساخت و تعمیر را می‌آموزند؛ از آبکاری و ریخته‌گری فلزات گرفته تا تعمیر موتور خودرو و ماشین‌آلات صنعتی، نقشه‌کشی ساختمان، الکترونیک صنعتی و برنامه‌نویسی پایگاه داده.
این رشته بر خلاقیت‌های بصری و دستی تمرکز دارد و شامل آشپزی و قنادی، عکاسی و تصویربرداری، نگارگری و نقاشی ایرانی، تولید محتوای دیجیتال و پویانمایی، سفالگری، منبت‌کاری، طراحی داخلی و خیاطی لباس می‌شود.
در این بخش، فرآیندهای کشاورزی (تکثیر میگو، پرورش ماهی و قارچ، زراعت غلات و نهال‌کاری) با دوره‌های خدماتی (امور خانواده، ایمنی و آتش‌نشانی، مددکاری، امور اداری و حسابداری، هتلداری) ترکیب شده‌اند.
برخی رشته‌های هنرستانی به دلیل تقاضای بالا در بازار کار، جذابیت موضوعی، یا قابلیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر، با استقبال بیشتری از سوی دانش‌آموزان و خانواده‌ها مواجه شده‌اند. در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌شود:
یکی از محبوب‌ترین و به‌روزترین رشته‌هاست که دانش‌آموز را با مفاهیمی مانند برنامه‌نویسی، طراحی سایت، شبکه‌های رایانه‌ای و امنیت اطلاعات آشنا می‌کند. بازار کار گسترده، امکان فعالیت به‌صورت فریلنسری، و مسیر روشن برای ادامه تحصیل، از دلایل اصلی محبوبیت این رشته است.
این رشته برای علاقه‌مندان به سیستم‌های برقی، تابلوهای برق و اتوماسیون صنعتی مناسب است. هنرجویان در آن با نصب، تعمیر و نگهداری سیستم‌های برقی آشنا می‌شوند و می‌توانند پس از فارغ‌التحصیلی در شرکت‌های صنعتی یا به‌صورت مستقل فعالیت کنند.
رشته‌ای هنری با کاربردهای گسترده در تبلیغات، طراحی دیجیتال، چاپ و بسته‌بندی. هنرجویان این رشته مهارت‌هایی مانند طراحی پوستر، لوگو، تصویرسازی و کار با نرم‌افزارهای گرافیکی را فرا می‌گیرند.
این دو رشته نیز برای هنرجویانی مناسب‌اند که استعداد هنری بالایی دارند و می‌خواهند آن را در قالب حرفه‌ای دنبال کنند. چه در قالب آموزشگاه‌های هنری و چه در صنعت پوشاک و طراحی لباس، فرصت‌های زیادی برای رشد این تخصص‌ها وجود دارد.
هنرستان انتخاب خوبی برای دانش‌آموزانی است که:
انتخاب هنرستان، مانند هر مسیر تحصیلی دیگر، دارای مزایا و چالش‌هایی است که آگاهی نسبت به آن‌ها می‌تواند به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر خانواده‌ها و دانش‌آموزان کمک کند.
هنرجویان از سال‌های ابتدایی دبیرستان با مهارت‌های فنی یا هنری آشنا می‌شوند و می‌توانند آن‌ها را به‌صورت عملی تجربه کنند. این مهارت‌ها، در بسیاری از موارد، مستقیماً منجر به اشتغال می‌شوند.
بسیاری از فارغ‌التحصیلان هنرستان، حتی بدون نیاز به تحصیلات دانشگاهی، می‌توانند با اتکا به تخصص خود وارد بازار کار شوند و درآمد کسب کنند.
هنرجویان هنرستان می‌توانند پس از دیپلم در مقاطع کاردانی و کارشناسی در دانشگاه‌های فنیوحرفهای، علمی‌کاربردی یا از طریق آزمون‌های خاص ادامه تحصیل دهند.
آموزش‌های مهارتی در هنرستان‌ها باعث رشد خودباوری، مسئولیت‌پذیری و توان راه‌اندازی کسب‌وکار مستقل در نوجوانان می‌شود.
هنرجویان باید علاوه بر دروس عمومی، زمان قابل توجهی را صرف کارگاه‌ها و آموزش‌های تخصصی کنند؛ موضوعی که ممکن است بار آموزشی را سنگین‌تر کند.
کیفیت آموزش در هنرستان‌ها تا حد زیادی وابسته به امکانات کارگاهی و مهارت معلمان است؛ موضوعی که ممکن است در برخی هنرستان‌ها چالش‌برانگیز باشد.
هنوز در برخی خانواده‌ها یا جوامع، رفتن به هنرستان با دیدی منفی همراه است و این نگاه کلیشه‌ای می‌تواند بر اعتمادبه‌نفس دانش‌آموزان تأثیر بگذارد.
هنرستان فقط یک مسیر جایگزین برای دانش‌آموزان نیست؛ بلکه انتخابی ارزشمند برای ساختن آینده‌ای مهارتی، کاربردی و اقتصادی است. در جامعه‌ای که نیاز روزافزون به نیروهای ماهر و فنی وجود دارد، هنرستان‌ها می‌توانند نقش مهمی در تربیت نسل توانمند و کارآفرین ایفا کنند.
44%
