وسواس مطالعاتی یکی از شایع‌ترین مشکلات دانش‌آموزان و دانشجویان است که در آن فرد همیشه احساس می‌کند باید بیشتر و بیشتر مطالعه کند درحالیکه هیچ‌وقت از یادگیری خود راضی نیست. این مسئله باعث می‌شود فرد به جای لذت بردن از یادگیری، مدام نگران باشد که به اندازه کافی نمی‌داند و باید دوباره مطالب را مرور کند. در نتیجه، استرس و خستگی به سراغ او می‌آید و حتی ممکن است نتایج ضعیف‌تری کسب کند. در این مقاله به بررسی علل‌ها، نشانه‌ها و راهکارهایی برای مدیریت وسواس مطالعاتی پرداخته شده.
علائم وسواس مطالعاتی می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد، اما برخی از نشانه‌های رایج آن عبارتند از:
بارزترین علامت افراد درگیر وسواس مطالعاتی تکرار وسواس گونه‌ی یک پاراگراف یا یک صفحه از کتاب است به طوریکه این افراد احساس می کنند که هر چقدر می خوانند مطلب را یاد نمی‌گیرند.
بدلیل تکرار زیاد مطالب نمی‌توانند با سرعت مناسب و استاندارد مطالعه کنند بنابراین دچار کندخوانی شده و زمان زیادی را از دست می‌دهند.
یکی از علائم مهم وسواس مطالعاتی داشتن شک مداوم به یادگیری است. فردی که دچار این حالت است، همواره شک دارد که آیا مطالب را به درستی یاد گرفته یا نه. این حالت می‌تواند به تردید نسبت به توانایی‌های شخصی و احساس ناکارآمدی منجر شود و در نهایت اعتماد بنفس فرد را از بین میبرد.
افراد درگیر وسواس مطالعاتی نمی‌توانند به یک منبع مطالعاتی اعتماد کنند و دائما فکر می‌کنند که منبع مورد مطالعه آن‌ها ناقص است و لازم است که منابع دیگر هم مطالعه کنند. معمولا روی میز مطالعه این افراد منابع مطالعاتی مختلفی وجود دارد که همین باعث سردرگمی بیشتر آن‌ها و تشدید فشار افکار وسواسی می‌شود.
اغلب میز مطالعه این افراد دارای نظم خاصی است مثلا خودکارهایی با رنگ و تعداد مشخص روی میز چیده شده و یا کتاب‌ها ترتیب مشخصی دارند (ممکن است این مورد با داشتن نظم و منظم بودن اشتباه گرفته شود ولی تفاوت افراد دارای وسواس و افراد منظم این است که اگر وسایل افراد دارای وسواس جابه‌جا شود ممکن است اضطراب بگیرند و پرخاشگر شوند.)
برای شروع مطالعه تشریفات خاصی دارند، مثلا بعضی از دانش‌آموزان برای شروع مطالعه یک ساعت خاص و یا ساعت رند را انتخاب می‌کنند.
برای آنکه بدانیم وسواس مطالعاتی چرا و چگونه ایجاد می‌شود بهتر است ابتدا به ماهیت و چیستی وسواس بپردازیم.
وسواس ها افکار مزاحمی هستند که به ذهن افراد هجوم آورده و باعث می‌شوند که فرد معذب، عصبی و گاهی هراسان شود در این حالت فرد اضطراب شدیدی را تجربه می‌کند و مغز برای آرام کردن این اضطراب او را مجبور می‌کند که دست به اعمالی بزند تا با اضطراب ناشی از افکار وسواسی خود مقابله کند، (مثلا با شستن مکرر دست‌ها اضطراب خود را کنترل می‌کند) اما بعد از گذشت زمان کوتاهی دوباره افکار وسواسی مزاحم به شخص رجوع کرده و چرخه معیوب وسواس را کامل می‌کند.
وسواس فکری( افکار معیوب و وسواسی) هیجان منفی( اضطراب) وسواس عملی(اعمال اجباری)
بگذارید با یک مثال واضح‌تر برای شما توضیح دهیم، دانش‌آموزی را تصور کنید که برای امتحان هفته آینده خود مشغول مطالعه زیست شناسی است و هنگام مطالعه مدام احساس می‌کند که مطالب را به خوبی یادنگرفته و هرچه می‌خواند مطلب را نمی‌فهمد( افکار وسواسی) ، بنابراین احساس ترس و اضطراب می‌کند که مبادا در امتحان هفته آینده نتواند این مبحث را به خوبی پاسخ دهد( هیجان منفی) و در نهایت برای آرام کردن اضطراب خود بارها و بارها مطالب را تکرار می‌کند.
اگر شما هم درگیر وسواس مطالعاتی هستید، بهتر است افکار وسواسی خود را بشناسید تا بهتر چرخه وسواس خود را مدیریت کنید. رایج‌ترین افکار وسواس مطالعاتی دانش‌آموزان :
شاید الان برای شما سوال باشد که «حالا که نسبت به داشتن وسواس مطالعاتی آگاه شدم، راهکارهای درمان وسواس مطالعاتی چیست؟»
قبل از شروع مطالعه مدیتیشن کنید، مراقبه اضطراب را کم می‌کند و کاهش اضطراب نیز موجب کاهش افکار وسواسی می‌شود. پس قبل از مطالعه ذهن خود را آماده کنید.
انتخاب میز مطالعه خلوت به شما کمک می‌کند تا فکر خودتان را سازماندهی کنید پس فقط همان منبعی که می‌خواهید مطالعه کنید را روی میز بگذارید.
جزوه‌هایتان را نهایتا با دو الی سه رنگ بنویسید و از به کار بردن رنگ‌های مختلف پرهیز کنید، این کار باعث از بین رفتن تمرکز شما و تشدید افکار وسواسی می‌شود.
داشتن برنامه‌ی اصولی و مشخص برای دانش‌آموزان درگیر وسواس مطالعاتی از واجبات است، بنابراین برنامه ریزی مشخص داشته باشید و برنامه خود را روی میزمطالعه خود بگذارید.
مدیریت زمان داشته باشید و با استفاده از فشار زمان مغزتان را وادار کنید که در زمان استاندارد و طبق برنامه حرکت کند. استفاده از ساعت مچی حین درس خواندن به شما کمک زیادی در مدیریت زمان می‌کند.
برای مدیریت بهتر زمان از تکنیک‌های مدیریت زمان استفاده کنید، پیشنهاد ما استفاده از تکنیک مدیریت زمان پومودورو است.تکنیک پومودورو بدلیل داشتن بازه‌های مطالعاتی ۲۵ دقیقه‌ای می‌تواند برای مدیریت ذهن شما مناسب باشد و پرش افکار شما را کم کند.
برای آشنایی با تکنیک مدیریت زمان پومودورو و سایر تکنیک‌های مدیریت زمان این مقاله را بخوانید.
اگر احساس می‌کنید که مبحثی را متوجه نشدید بجای آنکه آن را بارها و بارها تکرار کنید از روش مطالعه learn to learn استفاده کنید و با ادبیات خود مطلب را یکبار برای خودتان توضیح دهید. این روش به شما کمک می‌کند تا از قسمت‌هایی که خوب یادنگرفته‌اید آگاه شوید و همان بخش را مطالعه کنید. در استفاده از این تکنیک مغز شما مانند اسفنج خشک مطالب را جذب می‌کند و یادگیری سریع‌تر و بهتر اتفاق می‌افتد.
هنگام مطالعه کمالگرایی نداشته باشید. این را بدانید که یادگیری شما با مطالعه‌ی چند مرتبه‌ای در یک مرحله تکمیل نمی‌شود، بلکه برای یادگیری عمیق باید بازه‌های تکرار و مرور منظم و با فاصله‌ی زمانی داشته باشید، البته تست زنی و حل تمرین مطالب را در حافظه شما تثبیت می‌کند.
هنگام مطالعه اگر یک پاراگراف یا یک صفحه را بارها خواندید ولی احساس می‌کنید که متوجه آن نشدید، از روی آن گذر کنید، سراغ پاراگراف یا صفحه بعدی بروید و بعد از گذشتن مدت زمان اندکی مجددا به صفحه‌ای که خوب یاد نگرفتید بازگردید.
اگر می‌خواهید مطمئن شوید که یک مطلب را کاملا یادگرفته‌اید بجای تکرار وسواسی آن مطلب، نمونه سوال حل کنید.
همانطور که گفتیم استرس و اضطراب وسواس را تشدید می‌کند پس با یادگرفتن روش‌های مدیریت استرس می‌توانید وسواس خود را کنترل کنید.
در نهایت اگر افکار وسواسی برای شما آزاردهنده بوده و نمی‌توانید با روش‌های گفته شده افکارتان را کنترل کنید، از یک درمانگر کمک بگیرید.
برای مشاوره با مشاورین با تجربه مجموعه زندگی برازنده من با شماره ۲۲۸۶۱۴۰۴-۰۲۱ تماس بگیرید.
وسواس مطالعاتی اغلب با راهکارهایی که در مقاله اشاره شد قابل حل و درمان است اما اگر با این راهکارها نتوانستید وسواس خود را مدیریت کنید، حتما از یک مشاور و روانشناس کمک بگیرید.
