دانشگاههای ایران انواع مختلفی از دورههای آموزشی را ارائه میدهند، که هر یک از این دورهها شرایط و ویژگیهای خاص خود را دارند. آشنایی با این دورهها میتواند به داوطلبان در انتخاب بهترین مسیر تحصیلی کمک کند و آنها را در جهت رسیدن به اهداف شخصی و حرفهای یاری نماید. بنابراین اگر شما هم پس از مطالعهی دفترچه انتخاب رشتهی کنکور دچار سردرگمی شدید و میخواهید با دورههای تحصیلی دانشگاهی آشنا شوید، این مقاله را با دقت مطالعه نمایید.
انواع دورههای تحصیلی دانشگاهی در ایران عبارتند از :
• روزانه
• (نوبت دوم) شبانه
• پردیس خودگردان
• شهریه پرداز
• غیر انتفاعی
• پیام نور
• دانشگاه آزاد اسلامی
دورهی روزانه محبوبترین دوره تحصیلی به شمار میآید. دلیل محبوبیت این دوره این است که برای شرکت و تحصیل در این دوره نیاز به پرداخت هزینهی شهریه نیست و تحصیل در این دوره رایگان است. به همین دلیل علاقهمندان زیادی برای شرکت در این دوره وجود دارند و قبولی در دورههای روزانه بدلیل رقابت و تقاضای بالای داوطلبان، سختتر است. البته برخی از دانشگاهها ممکن است مبلغ اندکی برای تامین هزینههای سلف، خوابگاه و سایر خدمات دانشجویی، از دانشجویان این دوره دریافت کنند.
حتما به این نکته توجه کنید که دانشجویان دورهی روزانه پس از فارغالتحصیلی و تمام شدن مدت تحصیلشان برای آزاد سازی و دریافت مدرک تحصیلی خود میبایست یا به مدت دو برابر زمان تحصیل خود برای کشور خدمت کنند و یا هزینهی آزاد سازی مدرک را پرداخت کنند که البته معمولا هزینهی آزاد سازی مدرک مبلغ بالایی است و هرساله این هزینه متغییر است.
• عدم نیاز به پرداخت شهریه (در اکثر موارد)
• بهرهمندی از خوابگاه و سایر امکانات دانشگاهی نظیر کتابخانه و مراکز تحقیقاتی، وامهای دانشجویی، خدمات رفاهی و امکانات ورزشی
• ساعات کلاسها در طول روز برگزار میشود و دانشجویان در طول هفته بر اساس روزهای کلاسهای خود در دانشگاه حضور دارد.
• نکته قابل توجه این است که در اکثر سالها (بجز چند سال) در صورتی که داوطلب در این دوره پذیرفته شود و از ثبت نام انصراف دهد، از انتخاب رشته در این دوره در کنکور سال آینده محروم میشود. این محرومیت شامل سایر دورهها نمیشود. علت اصلی این محرومیت این است که شهریه داوطلب در این دوره توسط دولت پرداخت میشود و در صورتیکه دواطلب شرکت نکند جای کس دیگری را اشغال کرده است.
دورهی نوبت دوم ( شبانه) مثل دورهی روزانه است با این تفاوت که تحصیل در این دوره نیازمند پرداخت شهریه است.
سوال: آیا کلاسهای دورهی شبانه، شبها برگزار میشود؟
خیر. این تصور که کلاسهای دورهی شبانه عصرها یا شبها برگزار میشود اشتباه است. در اصل کلاسهای درس دورهی شبانه و روزانه یکی هستند و دانشجویان هر دو دوره از امکانات آموزشی و اساتید یکسانی بهرهمند هستند. و فارغالتحصیلان هر دو دوره مدرک یکسانی را دریافت میکنند.
فارغالحصیلان دورهی شبانه برای دریافت مدرک تحصیلی خود لازم نیست تا هزینهی آزاد سازی مدرک را پرداخت کنند.
علت نامگذاری شبانه مربوط به سالهای اولیه تاسیس و راه اندازی دانشگاه در ایران است که عده زیادی از علاقهمندان به تحصیل چون از سن ۱۸ سال گذشته بودند و شاغل بودند و نمیتوانستند هر روز صبحها در کلاسها شرکت نمایند؛ این دوره از کلاسها در ساعات عصر برگزار میشد که چون ساعات عصر در ترمهای پائیز و زمستان با شب یکی میشد این نام شبانه به این دوره اطلاق شد. اما با گذشت زمان این نیاز برطرف گردید و با راه اندازی دورههای دیگر این دوره کاملا در روز برگزار میشود و دقیقا ساعت و مکان و تمام موارد آن با دوره روزانه یکی است.
• نیاز به پرداخت شهریه که معمولاً کمتر از دورههای پردیس خودگردان است
• دریافت مدرک با عنوان مشابه دورههای روزانه، بدون تفاوت در ارزش مدرک
• محدودیت در استفاده از برخی خدمات رفاهی دانشگاه مانند خوابگاه
برای گسترش آموزش عالی در کشور و ایجاد شرایط مناسب برای ادامه تحصیل در داخل به جای خارج، برخی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی داخلی در دورهی پردیس خودگردان دانشجو میپذیرند و این پذیرش به صورت متمرکز انجام میشود.
به عبارت دیگر دورهی پردیس خودگردان به منظور تامین بودجه دانشگاهها و فراهم کردن امکانات تحصیلی برای دانشجویان در دانشگاهها و رشتههای تاپ به وجود آمده است. تحصیل در دورهی پردیس خودگردان نیازمند پرداخت شهریه است. شهریهی این دورهی تحصیلی نسبت به دورهی شبانه و حتی دانشگاه آزاد متفاوت بوده و اغلب مبلغ بالاتری است. دلیل تفاوت قیمت دورهی پردیس خودگردان این است که فارغ التحصیلان این دوره در انتهای زمان تحصیل خود، مدرک دانشگاههای سراسری را دریافت میکنند.
به لحاظ ارزش مدرک این دوره بعد از دورههای روزانه و نوبت دوم بسیار ارزشمند است.
دورهی شهریهپرداز هم مانند دورهی پردیس خودگردان بوده و با همان شرایط دانشجو میپذیرد با این تفاوت که دورهی شهریهپرداز زیر نظر دانشگاههای وزارت بهداشت بوده و صرفا مختص رشتههای پزشکی و پیراپزشکی است.
بنابراین دانشجویان دورهی شهریه پرداز هم مانند دورهی پردیس خودگردان موظف به پرداخت شهریه هستند.
ارزش مدرک دورهی شهریهپرداز مانند مدرک دوره روزانه است و در مدرک تحصیلی دانشآموختگان این دروه، عبارت شهریهپرداز ثبت نمیشود.
دورههای تحصیلی غیرانتفاعی یکی دیگر از انواع دورههای دانشگاهی در ایران است. این دانشگاهها توسط هیئت امنا مدیریت میشوند و تحت نظارت مستقیم دولت نیستند؛ اشتباه نشود: این دوره زیر نظر وزارت علوم هست اما از دولت بودجه نمیگیرد و بودجه خود را از محل شهریه دانشجویان تامین میکند. تحصیل در این مراکز با هزینه همراه است که معمولاً از دورههای شبانه بیشتر است. با اینحال، پذیرش در این دانشگاهها ساده است و حتی امکان قبولی براساس معدل نیز وجود دارد. از دیگر نکات مهم در مورد دانشگاههای غیرانتفاعی، عدم ارائه خدمات رفاهی مانند خوابگاه به دانشجویان است. بنابراین، هنگام انتخاب رشته در کنکور، این نکته را هم در نظر داشته باشید. دانشگاههای معتبر دورهی غیرانتفاعی عبارتند از دانشگاه علم و فرهنگ، آل طه، سوره و…
در بسیاری از موارد این سوال پیش میآید که در کنار نام بعضی از واحدهای دانشگاهی عنوان دانشگاه درج شده و در کنار نام بعضی دیگر عنوان موسسه آموزش عالی غیر انتفاعی!!! آیا این دو با هم تفاوت دارند؟ البته که دارند!!! تمام واحدهای دانشگاهی در بدو تاسیس به لحاظ بودجه و کادر هیات علمی امکان اینکه هم ساختمان کافی و آزمایشگاهها و لابراتورهای مجهز داشته باشند و هیات علمی فوقالعادهای داشته باشند را ندارند. به علاوه که هنوز تعداد خروجی دانشجویان و همینطور مقالات علمی به حد کافی نرسیدهاند که نمره و صلاحیت علمی اولیه دانشگاه را تامین نمایند. به همین دلیل در ابتدا به عنوان موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی شروع به کار میکنند و در ادامه مسیر بعد از تامین مسائل علمی و مالی و هیات علمی و ساختمان و تجهیزات موفق به ارتقا به سطح دانشگاه میشوند.
صد البته!!! یادمان باشد که تمام این موسسهها زیر نظر وزارت علوم هستند. در ضمن تمام دانشگاههای معتبر امروز روزی موسسه بودند. پس به لحاظ امکان کار و ادامه تحصیل هیچ مشکلی نیست.
دانشگاه پیام نور یکی از دانشگاههای دولتی کشور است که تحت نظارت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت میکند. این دانشگاه با هدف فراهم کردن امکان تحصیل برای طیف گستردهای از دانشجویان، بهویژه افراد شاغل و کسانی که امکان حضور مستمر در کلاسهای حضوری را ندارند، تأسیس شده است. سیستم آموزشی این دانشگاه عمدتاً نیمهحضوری است و دانشجویان میتوانند بیشتر دروس را بهصورت غیرحضوری بگذرانند. با این حال، امتحانات بهطور حضوری برگزار میشود تا ارزیابی دقیقتری از یادگیری دانشجویان انجام شود.
یکی از مزیتهای مهم دانشگاه پیام نور، انعطافپذیری در برنامههای آموزشی آن است که به افراد شاغل یا کسانی که مشغول به تحصیل در رشتههای دیگر هستند، امکان ادامه تحصیل میدهد. همچنین، هزینه تحصیل در این دانشگاه بسیار مقرونبهصرفهتر از دانشگاههای غیرانتفاعی، آزاد و پردیسهای خودگردان است. این موضوع باعث شده است که بسیاری از دانشجویان به دلیل محدودیتهای مالی، دانشگاه پیام نور را انتخاب کنند.
یکی دیگر از ویژگیهای خاص دانشگاه پیام نور، امکان تحصیل همزمان در دو رشته است. این مزیت به دانشجویان اجازه میدهد که در صورت علاقهمندی به دو حوزه مختلف، بهطور همزمان در هر دو رشته تحصیل کنند و مهارتها و دانش خود را در زمینههای گوناگون گسترش دهند.
با این حال، اعتبار مدرک دانشگاه پیام نور نسبت به برخی از دانشگاههای معتبرتر کشور کمتر است، اما این موضوع مانع از استفاده گسترده دانشجویان از امکانات این دانشگاه نشده است. سیستم پذیرش آسان و گستردگی شعبههای این دانشگاه در سراسر کشور، آن را به انتخابی مناسب برای بسیاری از داوطلبان تبدیل کرده است.
به طور کلی تعداد جلسات یک ترم ۱۷ جلسه میباشد. در دورههای دیگر شما اگر بیشتر از ۳ الی ۴ جلسه از ۱۷ جلسه غیبت داشته باشید، استاد یا آموزش دانشگاه میتواند شما را حذف نماید؛ اما در دانشگاه پیام نور شرکت در کلاسها کاملا اختیاری است، یعنی اگر شما ۱۷/۱۷ غیبت داشته باشید، چیزی مانع از امتحان دادن شما نیست. در واقع بیشتر کار به عهده دانشجو هست.
بله در این دوره هم کلاس داریم. البته که بیشتر کلاسها به صورت رفع اشکال میباشد. اما در صورتی که تعداد قابل توجهی از دانشجویان یک واحد درسی درخواست کلاس داشته باشند، کلاس بصورت تدریس کامل ارائه میگردد.
علاوه بر این امتحان های دانشگاه پیام نور به صورت سراسری برای همهی واحدهای دانشگاهی یکسان است و توسط اساتید مطرح نمیشود بنابراین بدلیل اینکه دانشجویان این دانشگاهها عمدتا به صورت غیر حضوری درس میخوانند و در پایان هر ترم ملزم به گذراندن امتحانات سختی هستند، معمولا سطح علمی بالایی دارند.
نکته مهم: در این دانشگاه اساتید به هیچ عنوان جزوه نمیدهند و در طراحی سوالات پایان ترم دخالت ندارند.
قابل توجه: پذیرش در این دوره هم به صورت با آزمون یا کنکور سراسری و هم صرفا بر اساس سوابق تحصیلی صورت میگیرد.
دانشگاه آزاد اسلامی یکی از بزرگترین و معتبرترین دانشگاههای غیردولتی در ایران است که از طریق دو روش پذیرش دانشجو دارد: کنکور سراسری و سوابق تحصیلی. پذیرش از طریق کنکور برای بسیاری از رشتهها، بهویژه رشتههای پرطرفدار، انجام میشود و سوابق تحصیلی نیز در برخی رشتهها معیار پذیرش قرار میگیرد.
از نظر اعتبار مدارک، مدرک دانشگاه آزاد نسبت به دورههای روزانه، شبانه دانشگاههای دولتی از اعتبار کمتری برخوردار است. اما در مقایسه با دانشگاههای غیرانتفاعی و پیام نور، مدرک دانشگاه آزاد ارزش بیشتری دارد. این موضوع به دلیل امکانات آموزشی و زیرساختهای مناسبتر در بسیاری از واحدهای این دانشگاه است.
از دیگر ویژگیهای دانشگاه آزاد میتوان به عدم تعهد در ارائه خوابگاه به دانشجویان اشاره کرد. این موضوع ممکن است برای دانشجویانی که از شهرهای دیگر به این دانشگاهها میآیند، مشکلساز باشد. با این حال، پذیرش در دانشگاه آزاد در مقایسه با دانشگاههای دولتی آسانتر است، و این عامل باعث شده تا بسیاری از دانشجویانی که موفق به قبولی در دانشگاههای دولتی نمیشوند، به این دانشگاه روی آورند.
در مجموع، دانشگاه آزاد نقش مهمی در توسعه آموزش عالی کشور دارد و با فراهم کردن فرصتهای تحصیلی برای تعداد زیادی از داوطلبان، سهم عمدهای در افزایش سطح سواد جامعه و تربیت نیروی انسانی متخصص ایفا میکند.
همانطور که در متن مقاله اشاره کردیم، تفاوت اصلی دورهی روزانه و شبانه این است که دانشجویان دورهی شبانه لازم است تا برای تحصیل و شرکت در کلاسها، شهریهی مصوب دانشگاه را پرداخت کنند ولی تحصیل در دورهی روزانه رایگان سات و نیاز به پرداخت شهریه نیست.