انتخاب رشتهی تحصیلی برای ورود به پایهی دهم، یکی از مهمترین تصمیمهایی است که دانشآموزان و خانوادههای آنان با آن مواجه میشوند. این انتخاب، نقش تعیینکنندهای در شکلگیری مسیر تحصیلی، شغلی و حتی سبک زندگی آیندهی دانشآموز دارد. در فرآیند انتخاب رشته، در کنار شاخههای نظری مانند ریاضی، علوم تجربی و علوم انسانی، و کاردانش، رشتهی فنیوحرفهای نیز بهعنوان گزینهای مهم، کاربردی و قابل تأمل مطرح است.
برخلاف تصور رایج، رشتهی فنیوحرفهای صرفاً برای دانشآموزانی با توان علمی پایینتر در نظر گرفته نمیشود؛ بلکه مسیری است تخصصمحور که فرصت رشد، مهارتآموزی و ورود سریعتر به بازار کار را برای دانشآموزانی با استعدادهای عملی و فنی فراهم میسازد. در این مقاله، به بررسی جامع رشتهی فنیوحرفهای، مزایا، ویژگیها و آیندهی تحصیلی و شغلی آن خواهیم پرداخت.
در شاخهی فنی و حرفهای، تمرکز اصلی روی دروس مهارتی و عملی است و به دروس نظری مثل ریاضی و فیزیک کمتر توجه میشود. بنابراین، اگر به کارهای عملی علاقهمند هستید و میخواهید زودتر وارد بازار کار شوید، این شاخه میتواند گزینهی مناسبی برای شما باشد. رشتههای فنی و حرفهای تقریباً شامل ۴۰ رشته هستند که در چهار زیرشاخهی اصلی هنر، صنعت، کشاورزی و خدمات تقسیم میشوند. در ادامه، به جزئیات هر کدام از این زیرشاخهها خواهیم پرداخت. در این شاخه، شما دیگر «دانشآموز» نیستید، بلکه «هنرجو» محسوب میشوید و در هنرستانهای فنی و حرفهای تحصیل میکنید. پس از گذراندن سه سال دورهی دوم متوسطه، میتوانید در کنکور هنر و یا دانشگاههای علمی کاربردی شرکت کنید.
شاخهی فنیوحرفهای به چهار گروه اصلی تقسیم میشود: هنر، مدیریت و خدمات، صنعت، و کشاورزی. هر یک از این گروهها خود شامل چندین رشتهی تخصصی هستند. پیش از بررسی این رشتهها، خوب است به این نکته اشاره شود که براساس آخرین اعلام رسمی، شش عنوان جدید به فهرست رشتههای شاخهی فنیوحرفهای افزوده شدهاند که اسامی این رشتهها در جدول زیر آورده شده است:
محیطبانی | حملونقل ریلی | خدمات فروشگاهی |
بهداشت جوامع عشایری و روستایی | بازیافت مواد | انرژی |
زیرشاخهی هنر یکی از مهمترین و پرمخاطبترین زیرگروههای شاخهی فنیوحرفهای بهشمار میرود. این زیرشاخه شامل رشتههایی است که جنبههای خلاقیت، زیباییشناسی و مهارتهای هنری را پوشش میدهند و از جذابیت زیادی در میان دانشآموزان برخوردارند.
رشتههایی مانند طراحی لباس، عکاسی و گرافیک در این گروه قرار دارند و به دلیل ماهیت کاربردی و مهارتی خود، مسیر ورود به بازار کار را برای هنرجویان هموار میکنند. یکی از ویژگیهای قابلتوجه این رشتهها، بازار کار فعال و درآمد مناسب آنهاست.
در مجموع، شاخهی فنیوحرفهای شامل ۱۶ رشتهی مختلف است، اما همهی هنرستانها ظرفیت ارائهی تمام این رشتهها را ندارند. افزون بر این، برخی رشتهها بهصورت تفکیکشده برای دختران و پسران ارائه میشوند؛ به این معنا که تعدادی فقط در هنرستانهای دخترانه قابل انتخاب هستند.
در جدول زیر به رشتههای زیرشاخه هنر اشاره شده است.
طراحی دوخت | فتوگرافیک | صنایع دستی | معماری داخلی | انیمیشن یا پویانمایی | تولید برنامه تلویزیونی | گرافیک | نقاشی |
نوازندگی ساز جهانی | نوازندگی ساز ایرانی | نمایش | سینما | نقشهکشی | معماری | طراحی زبان بصری | مرمت آثار هنری |
چاپ دستی | پشتیبانی صفحه | موسیقی مبانی آهنگسازی | هنرهای تجسمی | نویسندگی | قلمزنی | هنرهای چوبی | — |
شرایط پذیرش برای ورود به این شاخه خیلی سخت نیست، فقط کافی است:
حداقل میانگین نمره درس فناوری، ۱۲
حداقل میانگین نمره درس هنر، ۱۲
حداقل میانگین نمره درس ریاضی، ۱۰
حداقل میانگین نمره درس علوم، ۱۰ و حداقل معدل ۱۲ باشد.
از میان رشتههایی که در جدول بالا اشاره کردیم، رشته طراحی دوخت فقط توسط هنرستانهای دخترانه ارائه میشود. این بدان معناست که تمام رشتههای فوق برای هر دو جنسیت (دختران و پسران) ارائه میشود ولی رشته طراحی دوخت صرفا برای دختر خانمها ارائه میشود.
زیر شاخه خدمات شامل ۸ رشته بوده که البته این ۸ رشته در سه گروه(خدمات، بازرگانی و امور اداری و بهداشت و سلامت) دسته بندی میشوند، رشتههای این زیر گروه هم در همه هنرستان ها ارائه نشده و تفکیک جنسیتی در برخی از رشتههای این زیر گروه برقرار است. در جدول به رشتههای زیر شاخه خدمات اشاره شده است:
نام گروه | رشته |
خدمات | ناوبری، حمل و نقل |
بازرگانی و اموراداری | حسابداری، شبکه ، نرم افزار رایانهای |
بهداشت و سلامت | تربیت کودک، تربیت بدنی، مدیریت خانواده |
شرایط پذیرش برای ورود به این شاخه خیلی سخت نیست، فقط کافی است:
حداقل میانگین نمره درس فناوری، ۱۲
حداقل میانگین نمره درس هنر، ۱۲
حداقل میانگین نمره درس ریاضی، ۱۰
حداقل میانگین نمره درس علوم، ۱۰ و حداقل معدل ۱۲ باشد.
مهمترین زیر شاخه گروه فنی و حرفهای، زیرشاخه صنعت بوده و شامل ۵ زیر گروه میباشد. البته اکثر رشتههای این زیرشاخه فقط به دانش آموزان پسر اختصاص دارد.
زیرگروه | زیرمجموعه |
برق و رایانه | الکترونیک، الکتروتکنیک، شبکه و نرمافزار رایانه، الکترونیک و مخابرات دریایی. |
تعمیر و نگهداری و ماشین آلات دریایی | مکانیک موتورهای دریایی |
مواد و فرآوری | سرامیک، صنایع شیمیایی، صنایع نساجی، متالوژی، معدن |
مکانیک | مکاترونیک، صنایع فلزی، تاسیسات مکانیکی، مکانیک خودرو، ماشین ابزار، صنایع چوب و مبلمان و ابزار |
معماری ساختمان | معماری |
*از بین رشتههای این زیر شاخه رشتههای (الکترونیک، تاسیسات مکانیکی، متالوژی، معدن، مکاترونیک، صنایع چوب و مبلمان، الکترونیک و مخابرات دریایی، صنایع نساجی، مکانیک خودرو، مکانیک، ماشین ابزار) فقط توسط هنرستانهای پسرانه ارائه میشود.
زیرشاخه کشاورزی آخرین زیرشاخه فنی و حرفهای بوده و شامل ۵ رشته زیر میباشد.
امور زراعی | امور باغبانی | امور دامی | صنایع غذایی | ماشینهای کشاورزی |
*از بین رشتههای این زیر شاخه رشتههای (امور دامی، ماشینهای کشاورزی) فقط توسط هنرستانهای پسرانه ارائه میشود.
دروس فنی و حرفهای به سه دسته کلی تقسیم میشوند:
در طول سه سال تحصیل، دانشآموزان نه تنها مفاهیم تئوریک را یاد میگیرند، بلکه در کارگاهها، آزمایشگاهها و محیطهای شبهصنعتی، آموزشهای مهارتی را نیز تجربه میکنند. این ساختار باعث میشود آنها بتوانند مستقیماً وارد مشاغل تخصصی شوند یا در مقاطع بالاتر، در رشتههای فنی ادامه تحصیل دهند.
دانشآموزان پس از دریافت دیپلم فنی و حرفهای، میتوانند در آزمونهای دانشگاه فنی و حرفهای، دانشگاه علمی-کاربردی، یا دانشگاههای غیرانتفاعی و دانشگاه آزاد اسلامی بخش مرتبط با فنی و حرفه ای شرکت کنند و در رشتههای کاردانی پیوسته و ناپیوسته و یا با شرکت در کنکور سراسری هنر در مقطع کارشناسی ادامه تحصیل دهند. در کنار ادامه تحصیل، یکی از مزایای اصلی شاخهی فنی و حرفهای، امکان ورود سریعتر و مؤثرتر به بازار کار است. بسیاری از دانشآموزان فنی و حرفهای با تکیه بر مهارتهای عملی خود، پیش از ورود به دانشگاه، وارد فضای کار میشوند و تجربه کسب میکنند.
رشتهی فنی و حرفهای بیش از آنکه صرفاً یک انتخاب تحصیلی باشد، نوعی سبک یادگیری و زندگی است. این شاخه بیشتر از آنکه به حفظیات و مباحث تئوری تکیه کند، به یادگیری مهارتهای واقعی و کاربردی در دنیای کار و صنعت میپردازد. به همین دلیل، مناسبترین افراد برای تحصیل در این رشته کسانی هستند که ویژگیهای زیر را دارند:
اگر شما از کار کردن با دست، ابزار، دستگاهها یا نرمافزارهای کاربردی لذت میبرید و ترجیح میدهید چیزی را با عمل تجربه کنید تا صرفاً بخوانید، این شاخه برای شما مناسب است.
بسیاری از رشتههای فنی، هنری و خدماتی نیازمند خلاقیت در کنار مهارت هستند. لذا اگر ایدهپردازی و پیدا کردن راهحلهای نو برای شما جذاب است، فنی و حرفهای میتواند زمینهی شکوفاییتان باشد.
بسیاری از پروژهها در این شاخه به صورت گروهی اجرا میشوند. کسانی که تعامل خوبی با دیگران دارند و میتوانند در یک تیم نقش مؤثری ایفا کنند، در این مسیر موفقتر خواهند بود.
یادگیری مهارتهای فنی نیاز به تمرین، تکرار و دقت دارد. کسانی که صبر و تمرکز لازم را دارند، میتوانند با گذر زمان به سطح بالایی از تخصص برسند.
اگر هدفتان این است که بعد از دبیرستان وارد بازار کار شوید یا یک مهارت شغلی قابل ارائه داشته باشید، رشتهی فنی و حرفهای این فرصت را به شما میدهد.
افراد با تیپ شخصیتی ISTP معمولاً علاقهمند به کارهای عملی، فنی و تکنیکی هستند. آنها عاشق کشف نحوه عملکرد ابزارها، ماشینها و سیستمها هستند و در مواجهه با مسائل فنی، ذهنی تحلیلی و خونسرد دارند. این افراد ترجیح میدهند با دستهایشان کار کنند تا با کتابها، و معمولاً در محیطهای کارگاهی یا صنعتی عملکرد بسیار خوبی دارند. رشتههایی مانند مکانیک خودرو، برق صنعتی، تاسیسات و الکترونیک برای آنها بسیار مناسب است.
تیپ ESTP شخصیتی برونگرا، پرانرژی و ماجراجو دارد. این افراد در لحظه زندگی میکنند، سریع تصمیم میگیرند و عاشق محیطهای پویا و واقعی هستند. آنها با یادگیری تجربی رابطهی بسیار خوبی دارند و در موقعیتهایی که نیاز به واکنش سریع و تعامل عملی دارد، میدرخشند. رشتههایی مانند کامپیوتر، تعمیرات فنی، برق، هتلداری یا فناوری اطلاعات میتوانند زمینههای مناسبی برای شکوفایی استعدادهای آنها باشند.
ISFPها روحیهای آرام، خلاق و حساس به زیبایی دارند. آنها بیشتر درونگرا هستند، اما احساسات عمیقی دارند و اغلب از طریق هنر یا کارهای دستی احساساتشان را بیان میکنند. این تیپ شخصیتی ترجیح میدهد بهجای رقابت و سرعت، در فضایی آرام، خلاقانه و با فرصت تمرکز کار کند. رشتههایی مانند طراحی دوخت، گرافیک، نقاشی، صنایع دستی یا عکاسی برای آنها ایدهآل هستند.
افراد با تیپ ESFP اجتماعی، شاد، خلاق و بسیار پرجنبوجوشاند. آنها عاشق ارتباط با دیگران هستند و از یادگیری در محیطهای پویا و تعاملی لذت میبرند. این تیپ شخصیتی اغلب در زمینههایی که ترکیبی از مهارتهای عملی، اجتماعی و خلاقانه نیاز است، عملکرد درخشانی دارد. رشتههایی مثل تربیت کودک، طراحی صحنه، آرایشگری، مدیریت خانواده یا خدمات گردشگری برایشان بسیار مناسب است.
ISTJها افرادی منظم، مسئولیتپذیر و دقیق هستند که به ساختار، قوانین و جزئیات اهمیت زیادی میدهند. آنها ترجیح میدهند در محیطهایی کار کنند که نظم و برنامهریزی مشخصی داشته باشد و بتوانند وظایفشان را با دقت انجام دهند. این تیپ برای رشتههایی که نیاز به محاسبه، مدیریت داده یا رعایت رویههای دقیق دارد – مانند حسابداری، شبکه، امور دفتری یا فناوری اطلاعات – بسیار مناسب است.
در فرآیند انتخاب رشته نهم و هدایت تحصیلی ۳۵ درصد امتیاز دانشآموزان مربوط به نمرات دروس تاثیرگذار و پر اهمیت در آن رشته میباشد بنابراین برای ورود به رشته فنی و حرفهای لازم است حداقلها و شرایط علمی لازم برای ورود به این رشته را داشته باشید، البته شرایط پذیرش برای ورود به این رشته خیلی سخت نیست و فقط باید نمرات شما در درس کاروفناوری حداقل ۱۲، در درس هنر حداقل ۱۲، در درس ریاضی حداقل ۱۰، در درس علوم حداقل ۱۰ و معدل شما حداقل ۱۲ باشد.
یکی از مسیرهایی که دانش آموختههای هنرستانهای فنی و حرفهای برای ادامه تحیلی در دانشگاه میتوانند آن را ادامه دهند کنکور هنر ورود به دانشگاههای سراسری، غیر انتفاعی، آزاد و… در مقطع کارشناسی است.
نام درس | توضیحات |
درک عمومی هنر | شامل مفاهیم پایه هنر و تاریخ هنر، شناخت سبکها و تحلیل آثار هنری در دورانهای مختلف است. البته با توجه به تغییرات کنکور در سال های اخیر بعضی از درسهای تخصصی هنر اکنون در دل این عنوان درسی جای گرفته اند. برای مثال بخش هایی از دروس ترسیم فنی، عکاسی، نمایش، موسیقی و خواص مواد |
درک عمومی ریاضی و فیزیک | مفاهیم علمی مرتبط با هنرهای تجسمی مانند هندسه، اندازهگیری و اصول نور و سایه بررسی میشود. |
خلاقیت تصویری و تجسمی | توانایی خلق آثار هنری نوآورانه و استفاده از تکنیکهای بصری برای بیان ایدهها. |
در کنار این دروس، برخی رشتههای هنری (بیشتر تا حد ۸۰ %) نیز آزمون عملی دارند که نقش مهمی (بسیار تاثیر گذار، با ضریب بالا) در پذیرش نهایی داوطلبان ایفا میکند. این آزمون عملی شامل ارزیابی مهارتهای فنی و خلاقانه داوطلبان در زمینههای مختلف هنر مانند نقاشی، طراحی، بازیگری و موسیقی است. داوطلبانی که در این آزمونها موفق باشند، میتوانند وارد دانشگاههای مورد نظر خود شوند و در رشتههای هنری منتخب خود ادامه تحصیل دهند.
با توجه به ویژگیهای خاص این کنکور، داوطلبان باید علاوه بر تسلط بر مباحث تئوری، مهارتهای عملی و ذهن خلاق خود را نیز تقویت کنند تا بتوانند در هر دو بخش کتبی و عملی به موفقیت برسند. همچنین، این آزمون نیازمند برنامهریزی دقیق و تمرین مداوم در هر یک از حوزههای هنری است تا داوطلبان بهترین نتیجه را کسب کنند.
در ضمن دانستن این نکته برای انتخاب این رشته بسیار اهمیت دارد که از بین تمام رشتههایی که آزمون عملی دارند، داوطلب فقط میتواند دو رشته را برای امتحان عملی انتخاب کند. پس میبایستی در طول سالهای تحصیل در هنرستان آگاهانه مسیر را طی کرده باشید که آموزشهای لازم و تمرینهای واجب برای رسیدن به حداکثر مهارت و آمادگی را کسب کرده باشید.
مقطع تحصیلی | عنوان رشته |
کاردانی | طراحی پوشاک- هنرهای تجسمی- گرافیک-هنر سفالگری- باستان شناسی- حفاظت و مرمت آثار تاریخی-انیمیشن |
کارشناسی | تولید سیما-مرمت آثار تاریخی-نقاشی-صنایع دستی-عکاسی کارگردانی- بازیگری -تلویزیون و هنرهای دیجیتال -گریم-موزه نگارگری-آموزش هنر (ویژه فرهنگیان)-هنرهای صناعی-سینما-هنر اسلامی طراحی لباس-طراحی و چاپ پارچه - ادبیات نمایشی-کتابت و نگارگری گرافیک (ویژه دانشگاه فنی و حرفهای) -مرمت بناهای تاریخی ارتباط تصویری – آهنگسازی- نمایش عروسکی- باستان شناسی- طراحیصنعتی کارگردانی تلوزیون- طراحی و ساخت طلا و جواهر- مجسمه سازی -طراحی صحنه- چاپ- فرش و گلیم-نوازندگی موسیقی جهانی-نوازندگی موسیقی ایرانی |
ارتباط تصویری | طراحی پارچه | طراحی صحنه | طراحی لباس |
عکاسی | سینما | کتابآرایی | مجسمهسازی |
طراحی صنعتی | ادبیات نمایشی | نمایش عروسکی | آهنگسازی |
نقاشی | گرافیک | نوازندگی موسیقی ایرانی | بازیگری |
نوازندگی موسیقی جهانی |
بعد از برگزاری کنکور و اعلام نتایج، داوطلبان باید به انتخاب رشته و دانشگاه مورد علاقه خود بپردازند، برای آشنایی بیشتر با رشتهها و دانشگاههای کنکور هنر و همینطور ظرفیت پذیرش دانشگاهها میتوانید دفترچه انتخاب رشته کنکور ۱۴۰۳ را دانلود کرده و بررسی کنید.
در جدول زیر به طور کامل به رشتههای فنی و حرفهای دختران اشاره شده است.
عنوان زیرگروه | رشتههای زیرگروه |
گروه هنر | طراحی دوخت طراحی و دوخت- معماری داخلی- صنایع دستی- پویانمایی-تولید برنامههای تلویزیونی-فوتوگرافیک-گرافیک-نقاشی-نوازندگی ساز جهانی-نوازندگی ساز ایرانی-نمایش-سینما-نقشه کشی - معماری |
گروه خدمات | ناوبری-حمل و نقل – حسابداری- تربیت کودک – تربیت بدنی |
گروه صنعت | الکترونیک- الکترونیک و مخابرات دریایی-شبکه و نرم افزار-ساختمان- سرامیک-صنایع شیمیایی-صنایع نساجی-معدن |
گروه کشاورزی | امور زراعی-امور دامی-ماشینهای کشاورزی-امور باغی-صنایع غذایی |
میزان درآمد در هر رشته، کاملاً وابسته به میزان مهارت، تجربه، خلاقیت و توانایی جذب مشتری یا پروژه است. رشتهای که برای یک نفر پردرآمد محسوب میشود، ممکن است برای دیگری صرفاً یک علاقه باشد. بنابراین، ترکیب علاقه + مهارت + تلاش مداوم، کلید رسیدن به درآمد بالا در هر مسیر شغلی است. با این حال بازار کار رشتههای زیر نسبت به سایر رشته های فنی و حرفهای گستردهتر بوده و به درآمد رسیدن در این رشتهها راحتتر است:
با رشد روزافزون فناوری، بازار برنامهنویسی، طراحی اپلیکیشن، توسعه وبسایت و پشتیبانی شبکه، یکی از پرتقاضاترین حوزههاست. فارغالتحصیلان این رشته میتوانند خیلی زود وارد بازار کار شوند یا بهصورت فریلنسری درآمد دلاری داشته باشند.
تخصص در برق ساختمان، برق صنعتی و تابلوهای برق، یکی از زمینههایی است که همیشه تقاضا دارد؛ از پروژههای ساختمانی گرفته تا کارخانهها. با مهارت بالا و مدرک فنی معتبر، این رشته میتواند درآمد بسیار خوبی داشته باشد، بهویژه برای کسانی که خودشان پروژه میگیرند یا کارگاه میزنند.
با توجه به افزایش قیمت خودرو و قطعات، افراد بیشتری به تعمیرات اصولی و حرفهای روی میآورند. اگر مهارت و دقت بالایی داشته باشید، این رشته میتواند خیلی زود شما را به درآمد بالا برساند. تعمیرکاران ماهر، بهویژه در حوزه ECU، برق خودرو و موتور، درآمد بالایی دارند.
در دنیای مد و پوشاک، افراد خلاقی که بتوانند لباسهای خاص طراحی و تولید کنند، خیلی سریع دیده میشوند. با راهاندازی مزون یا تولیدی کوچک، یا حتی از طریق فروش در فضای مجازی، این رشته میتواند سودآوری بالایی داشته باشد.
این رشته در حوزه ساختوساز و تولید نقش مهمی دارد. نقشهکشان صنعتی که با نرمافزارهایی مثل AutoCAD یا SolidWorks مسلط باشند، میتوانند در شرکتهای مهندسی، کارخانجات تولیدی یا پروژههای عمرانی با حقوق بالا استخدام شوند یا بهصورت پروژهای کار کنند.
رشته فنی و حرفهای، مسیری است که برای دانشآموزان مستعد، خلاق و عملگرا میتواند پلی بهسوی موفقیت شغلی و شخصی باشد. انتخاب این رشته، انتخابی شجاعانه و آگاهانه برای ساخت آیندهای روشن و مستقل است؛ آیندهای که در آن مهارت، خلاقیت و پشتکار، حرف اول را میزند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره رشته فنی و حرفهای میتوانید از خدمات مشاوره تخصصی انتخاب رشته پایه نهم مجموعه زندگی برازنده من کمک بگیرید.