انگیزه تحصیلی یکی از اصلی‌ترین عوامل موفقیت در مسیر آموزش و یادگیری است. بدون داشتن انگیزه، حتی با وجود استعداد و امکانات، دستیابی به اهداف تحصیلی دشوار خواهد بود. این انگیزه است که به دانش‌آموزان و دانشجویان کمک می‌کند تا بر چالش‌های مختلف غلبه کرده و به اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت خود دست یابند. با توجه به اهمیت بالای انگیزه تحصیلی در پیشرفت تحصیلی و حرفه‌ای افراد، آشنایی با انواع آن و روش‌های افزایش انگیزه ضروری است. در این مقاله، به بررسی عمیق‌تر عوامل مؤثر بر انگیزه تحصیلی و روش‌های تقویت آن می‌پردازیم.
انگیزه چیست؟ انگیزه به معنای نیروی محرکه یا دلیلی است که باعث می‌شود فرد به انجام یک فعالیت خاص یا دستیابی به یک هدف مشخص ترغیب شود. این نیرو به شکل‌های مختلف در زندگی روزمره ما وجود دارد و به ما کمک می‌کند تا برای رسیدن به اهداف خود تلاش کنیم. به زبان ساده‌تر انگیزه چرای انجام کارهای ماست. وقتی می‌گوئیم من خیلی انگیزه برای انجام دادن کاری دارم، به این معناست که دلایل بسیار زیاد و قانع کننده‌ای دارم که من را مجاب می‌کند که صبح از خواب بیدار شوم و به وسوسه‌ها نه بگویم، اهمال کاری را کنار بگذارم و دست بکار شوم. در حالت دیگر وقتی می‌گویم که انگیزه‌ای ندارم یعنی پاسخ محکم و دلیل قانع کننده‌ای نیست که مرا وادار به انجام کاری کند.
بگذارید اهمیت انگیزه را با یک مثال ساده و ملموس به شما توضیح دهیم، تا به حال برای شما هم پیش آمده است که وقتی می‌خواهید درس بخوانید، ناخودآگاه برای اینکه درس خواندن را به تعویق بیاندازید دنبال بهانه باشید؟ برای مثال ممکن است هنگام مطالعه خوابتان بگیرد و یا به قدری گرسنه شوید که مدام دلتان ضعف برود و به سراغ یخچال بروید؟! حالا تصور کنید که کاری که دلخواه شما است و برای آن انگیزه دارید را انجام می‌دهید، آنقدر سرگرم آن می‌شوید که حتی گذر زمان را هم حس نمی‌کنید. بنابراین همانطور که گفته شد انگیزه مانند موتور نیرودهنده‌ای است که به ما کمک می‌کند تا با انرژی بهتری کارها را به سرانجام برسانیم و البته در آن‌ها موفق شویم. انگیزه دو نوع است که انگیزه درونی و بیرونی نامگذاری می‌شود.
همانطور که گفته شد، انگیزه تحصیلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
این نوع انگیزه ناشی از علاقه و اشتیاق فرد به یادگیری و تجربه‌های جدید است. (برای مثال شما درس می‌خوانید چون به یادگیری مطالب جدید علاقه دارید.) افرادی که دارای انگیزه درونی هستند، از انجام فعالیت‌های تحصیلی لذت می‌برند و به دنبال چالش‌های جدید می‌گردند. در این گروه از افراد کسب دستاورد ایجاد رضایت خاطر درونی می‌کند و الزاما نیازی به تشویق از بیرون برای ادامه مسیر ندارند.
این نوع انگیزه بر اساس عوامل خارجی مانند پاداش‌ها، تشویق‌ها یا فشارهای اجتماعی به وجود می‌آید. افراد با انگیزه بیرونی ممکن است برای کسب نمرات بالا، دریافت جایزه یا مورد تایید قرار گرفتن از سوی دیگران تلاش کنند. (مثلا شما برای اینکه در کلاس نفر اول شوید و توجه معلمتان را جلب کنید درس می‌خوانید).
افرادی که انگیزه درونی دارند عملکرد خودشان را با خودشان مقایسه می‌کنند و کسانی که انگیزه‌ی بیرونی دارند خودشان را با دیگران مقایسه می‌کنند. علاوه بر آن دانش‌آموزان و دانشجویانی که انگیزه درونی قوی‌تری دارند اغلب موفق‌تر هستند و به صورت خودکار عمل می‌کنند، زیرا بدون نیاز به سیستم پاداش و تنبیه و صرفا برای کامیابی امیال خود تلاش می‌کنند.
عوامل متعددی می‌توانند بر میزان انگیزه تحصیلی افراد تأثیر بگذارد. این عوامل به دو دسته عوامل فردی و عوامل محیطی تقسیم می‌شوند:
شامل ویژگی‌های شخصیتی، علاقه‌ها، اهداف بلندمدت و کوتاه‌مدت، و توانمندی‌های شناختی فرد است. افرادی که خودباوری بالایی دارند و اهداف مشخصی را برای خود تعیین کرده‌اند، معمولاً انگیزه تحصیلی بالاتری دارند.
این عوامل شامل محیط آموزشی، کیفیت تدریس، حمایت‌های خانواده، دوستان و جامعه می‌باشند. یک محیط یادگیری مثبت و حمایتی می‌تواند انگیزه فرد را افزایش دهد، در حالی که محیط‌های تنش‌زا و پر از فشار ممکن است تأثیر منفی بر انگیزه تحصیلی داشته باشند.
انگیزه تحصیلی دانش‌آموزان معمولا در اواسط آبان ماه هر سال به شدت ضعیف می‌شود و زبان حال آن‌ها در این بازه از سال تحصیلی این است که «برای درس خواندن انگیزه ندارم!!!» در ادامه به ارائه راهکارهایی برای تقویت انگیزه درونی و بیرونی برای کسب نتایج بهتر می‌پردازیم،
هدفگذاری اصولی تاثیر زیادی بر میزان انگیزه درونی شما دارد، هدفی که انتخاب می‌کنید باید واقع بینانه باشد یعنی نه آنقدر سخت که دسترسی به آن غیرممکن باشد و نه آنقدر راحت که نیازمند تلاش نباشد البته تقسیم کردن اهداف به بخش‌های کوچک‌تر به شما کمک کند تا به تدریج به سمت هدف اصلی خود حرکت کنید و احساس موفقیت کنید.
برنامه‌ریزی درست و منظم به شما کمک می‌کند تا با مدیریت زمان و استفاده بهینه از منابع، انگیزه خود را حفظ کنید و درمسیر رسیدن به هدف والای خود قدم بردارید. پس در واقع باید دو امر بسیار مهم را هم در نظر داشته باشید و هم با تکرار و تمرین در وجود خود نهادینه کنید. اولی برنامه ریزی به منظور اولویت بندی کردن کارها بر اساس اهمیت و تاثیرگذاری و در عین حال مکتوب کردن برای اینکه مداوم جلوی چشم باشد و فراموش نشود و متعهد کردن خویشتن به اجرای دقیق آن در حد توان بدون اینکه درگیر کمالگرائی بشوید و دومی مهارت ارزشمند مدیریت زمان که بتوانید بیشترین مقدار کارهای مهم را در کمترین زمان ممکن انجام دهید.
استفاده از پاداش‌های کوچک پس از انجام وظایف و رسیدن به اهداف کوتاه‌مدت، می‌تواند انگیزه تحصیلی را تقویت کند. سیستم پاداش‌دهی در روان شناسی رفتارگرا یکی از مهم‌ترین و موثرترین ابزارهایی است که با ایجاد تجربه خوشایند ناشی محرک مثبت فرد را متمایل به تکرار آن کار نماید.
انتخاب رشته یا موضوعات تحصیلی که با علاقه‌ها و استعدادهای شما هم‌خوانی داشته باشد، می‌تواند انگیزه را به طرز چشم‌گیری افزایش دهد. بنابراین زمانی که شما به کاری علاقه‌مند باشید انگیزه‌ی بیشتری برای انجام دادن آن دارید. البته که باید در نظر داشته باشید این علاقه‌مندها پنج ویژگی بسیار مهم داشته باشند. اول اینکه منحصر به شخص شما باشند و صرف اینکه دیگری کاری را انجام داده یا برای اینکه احساس می‌کنید دیگران آن را باارزش به شمار می‌آورند انتخاب نکرده باشید و آن موضوع دقیقا ارزش شخصی شما باشید. دومی اینکه قابل اندازه‌گیری باشد و در واقع از انتخاب موضوعات کلی به شدت پرهیز کنید. یادتان باشد چیزی که اندازه گیری نمی‌شود در واقع پیگیری، اجرای درست و انجام هم نمی‌پذیرد. سوم اینکه در در دسترس شما باشد، یا به عبارت بهتر با شرایط، محدودیت‌ها، قابلیت‌ها، ظرفیت‌های موجود اکنون شما قابل تحقق باشد. چهارم اینکه به سبک زندگی شما و آنچه که الان در حال اجرای آن هستید مرتبط باشد. گاهی افراد اهداف کاملا متضاد با هم یا بی‌ربط از هم را دنبال می‌کنند. به قول جیم ران” اگر شما به طور همزمان دو خرگوش را دنبال کنید در آخر هیچکدام را نخواهید گرفت” . پنجم مهلت اجرا داشته باشد یا تاریخ انقضا داشته باشد. وقتی برای کارها مهلت نمی‌گذارید مغز شما بر اساس اصل پارکینسون تا جائیکه بتواند کار را طول می‌دهد و این باعث فرسوده شدن شما می‌شود
برای موفقیت در کارها انگیزه درونی ضروری است اما در بسیاری از مواقع ممکن است که انگیزه درونی افراد پایین باشد، بنابراین وجود محرک‌ها و انگیزه‌های بیرونی برای انجام بهتر کارها و حتی تقویت انگیزه درونی لازم است. به عبارت دیگر انگیزه‌های بیرونی می‌تواند انگیزه‌های درونی را هم تقویت کند.
یکی از راه‌های تاثیرگذار برای تقویت انگیزه بیرونی و تبدیل آن به انگیزه‌ی درونی، کمک گرفتن از مشاور تحصیلی و یا مربی آموزشی است. مشاور تحصیلی با کمک علم روانشناسی به شما کمک می‌کند تا هدفگذاری درستی داشته باشید و برنامه متناسب با هدف خود را تدوین کنید. علاوه بر آن با شرکت در جلسات مشاوره‌های انگیزشی، می‌توانید انگیزه بیرونی خودتان را تقویت کنید.
اساتید و معلمان می‌توانند تأثیر بسزایی بر انگیزه تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان داشته باشند. روش تدریس، برخورد مناسب و حمایت عاطفی می‌تواند علاقه و اشتیاق به یادگیری را در دانش‌آموزان افزایش دهد.
استفاده از روش‌های نوین تدریس مانند بازی‌سازی، بحث‌های گروهی، و کارهای عملی می‌تواند یادگیری را جالب‌تر و انگیزه‌بخش‌تر کند.
بازخورد مثبت و سازنده می‌تواند دانش‌آموزان را تشویق کند و احساس پیشرفت را در آن‌ها تقویت کند
معلمان باید تلاش کنند تا دانش‌آموزان را در فرایند یادگیری درگیر کنند و آن‌ها را به مشارکت در کلاس تشویق نمایند.
خانواده نقش مهمی در شکل‌گیری انگیزه تحصیلی کودکان و نوجوانان دارد. حمایت والدین و ایجاد محیطی انگیزشی می‌تواند به تقویت انگیزه درونی کمک کند.
تشویق کردن فرزندان برای تلاش‌هایشان، حتی اگر نتیجه ایده‌آل نباشد، می‌تواند به تقویت اعتماد به نفس و انگیزه آن‌ها کمک کند.
والدین می‌توانند با نشان دادن علاقه به یادگیری و به‌کارگیری آن در زندگی خود، انگیزه و الگوی مثبتی برای فرزندان خود ایجاد کنند.
هنگام روبه‌رو شدن با مشکلات تحصیلی، والدین باید به فرزندان خود نشان دهند که حمایتشان دائمی و بی‌قید و شرط است.
تست هارتر یکی از تست‌های روانشناسی است که مشخص می‌کنید انگیزه تحصیلی شما از چه نوعی است، این تست کمک می‌کند تا دلایل اصلی تلاش‌های خود برای یادگیری و پیشرفت تحصیلی را شناسایی کنید و بفهمید که آیا این دلایل از نوع درونی هستند (مانند علاقه و کنجکاوی) یا از نوع بیرونی (مثل فشار از طرف والدین یا معلمان). برای اینکه بهتر با انگیزه‌های تحصیلی خود آشنا شوید می‌توانید تست هارتر را روی سایت زندگی‌برازنده من بزنید.
